Profesjonalna pomoc
na silną zgagę

Przewód pokarmowy – budowa i funkcje. Ile ma odcinków?

Przewód pokarmowy to centralna część skomplikowanego układu odpowiedzialnego za trawienie pokarmu, wchłanianie zawartych w nim składników odżywczych oraz pozbywanie się niepotrzebnych resztek. Zobacz, jak jest zbudowany. Poznaj jego funkcje. Sprawdź, jaką ma długość.

Przewód pokarmowy to centralna część skomplikowanego układu odpowiedzialnego za trawienie pokarmu, wchłanianie zawartych w nim składników odżywczych oraz pozbywanie się niepotrzebnych resztek. Zobacz, jak jest zbudowany. Poznaj jego funkcje. Sprawdź, jaką ma długość.

Czym jest przewód pokarmowy?

Przewód pokarmowy człowieka jest długą mięśniową cewą (kanałem), rozciągającą się od otworu gębowego aż do odbytu. Stanowi swego rodzaju pas transmisyjny dla przyjmowanych pokarmów, które w całej jego rozciągłości są przyswajane, rozdrabniane, trawione, wchłaniane i na koniec wydalane. Stanowi więc ogniwo absolutnie niezbędne do życia i zdrowego funkcjonowania – zaburzenia lub schorzenia któregokolwiek z jego odcinków mogą mieć bardzo poważne konsekwencje.

Przewód pokarmowy jest integralną częścią większej całości zwanej układem trawiennym. Pojęcia te nie są tożsame, choć często są ze sobą mylone lub używane zamiennie. W skład całego układu, oprócz przewodu, wchodzą jeszcze:

• gruczoły: ślinianki, wątroba, trzustka;
• narządy pomocnicze: język, zęby.

Budowa przewodu pokarmowego

W budowie przewodu pokarmowego wyróżnia się 6 odcinków o zróżnicowanej budowie i określonych funkcjach. Kolejno są to:

• jama ustna,
• gardło,
• przełyk,
• żołądek,
• jelito cienkie, w tym:
  -dwunastnica,
  -j. czcze,
  -j. kręte,
• jelito grube, w tym:
  -okrężnica,
  -odbytnica.
  
  

Istnieje też szerszy podział anatomiczny, uwzględniający dodatkowo gruczoły i narządy pomocnicze, w ramach którego wyróżnia się odcinki układu pokarmowego nadprzeponowe (jama ustna, język, zęby, gardło, ślinianki, przełyk) i podprzeponowe (żołądek, jelita, wątroba, trzustka).

Budowę przewodu pokarmowego człowieka rozpatruje się także w przekroju poprzecznym, wyróżniając trzy warstwy. Patrząc od strony wewnętrznej są to:

• błona śluzowa, wyściełająca kanał, pod którą znajduje się tkanka podśluzówkowa oraz łącząca je blaszka mięśniowa;
• błona mięśniowa, składająca się z warstwy okrężnej i podłużnej;
• błona surowicza okrywająca poszczególne narządy układu pokarmowego od zewnątrz, zwrócona w stronę otrzewnej.

Źródło: opracowanie własne

Przewód pokarmowy

Najważniejsze funkcje przewodu pokarmowego to:

• motoryka (przesuwanie pokarmu w dół, od momentu jego przyjęcia w jamie ustnej, aż po wydalenie jego niestrawionych resztek przez odbyt);
• trawienie (rozkładanie pokarmu za pomocą specjalnych enzymów);
• wchłanianie, a więc przyswajanie niezbędnych składników odżywczych z pokarmu, takich jak tłuszcze, białka, węglowodany, witaminy, minerały, woda);
• wydalanie, zarówno resztek niestrawionego pożywienia, jak też innych zbędnych i szkodliwych substancji znajdujących się w organizmie.

Procesy te z różnym natężeniu zachodzą w różnych miejscach. Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego i ich funkcje opisać można w następujący sposób:

• jama ustna odpowiada za przyjmowanie pokarmu oraz jego wstępne rozdrabnianie (za pomocą języka i zębów). Tutaj też przeżute fragmenty jedzenia są mieszane ze śliną, zawierającą enzymy trawienne. Dodatkowo znajdujące się w ustach receptory (w tzw. kubkach smakowych) odpowiadają za doznania smakowe;

   

• gardło pełni rolę transportową, ale też ochronną – w sytuacji, gdyby do przewodu pokarmowego miał trafić zbyt duży fragment pokarmy, występuje odruch wymiotny;

   

• przełyk jest przede wszystkim kanałem służącym do przekazywania jedzenia w głąb układu pokarmowego, nie zachodzą w nim żadne inne procesy (trawienie, wchłanianie). Przełyk kończy się zwieraczem dolnym. Jest to mięsień, który zabezpiecza przed wydostawaniem się zakwaszonych treści pokarmowych z żołądka w górę przewodu. Jego nieprawidłowe działanie jest przyczyną zaburzenia znanego jako refluks żołądkowo - przełykowy, a także towarzyszących mu objawów, takich jak zgaga;

   

• żołądek to miejsce o szczególnym znaczeniu. Jest wyraźnie szerszy od reszty przewodu, dlatego określany jest mianem worka mięśniowego. Narząd ten pełni dwie funkcje. Pierwsza, to chemiczna – produkowane w żołądku kwaśne soki biorą aktywny udział w trawieniu pokarmu, w szczególności białek. Natomiast funkcja mechaniczna polega na dalszym rozdrabnianiu jedzenia, chwilowym magazynowaniu go oraz przesyłaniu w dół układu, do jelita cienkiego. Nieprawidłowości w działaniu żołądka są przyczyną wielu dolegliwości, w tym zgagi i niestrawności. Powodem może być m.in. wytwarzanie zbyt dużych ilości kwasu solnego;

   

• jelito cienkie to niezwykle długi przewód, w którym zachodzą dalsze procesy trawienne. Dochodzi w tym miejscu do wymieszania resztek jedzenia z enzymami produkowanymi przez trzustkę. W jelicie bardzo intensywnie wchłaniane są składniki odżywcze do organizmu;

   

• jelito grube także odpowiada za wchłanianie, zwłaszcza wody i elektrolitów, ale nie tylko. Tu właśnie niestrawione resztki jedzenia formowane są w masy kałowe w celu ich wydalenia przez kanał odbytnicy.

Długość przewodu pokarmowego

Długość przewodu pokarmowego człowieka wynosi około 7-8 metrów. W głównej mierze wiąże się to z długością jednego z odcinków, jakim jest jelito cienkie. Jest ono ułożone w zwojach, które po rozciągnięciu w linii prostej osiągają nawet 6 metrów. Parametr ten ma ogromne znaczenie – dzięki tak dużej rozpiętości możliwy jest efektywny proces wchłaniania składników odżywczych.

Drugim narządem o okazałych rozmiarach jest jelito grube – osiąga do 1,5 metra. Inne odcinki są znacznie krótsze. Przykładowo przełyk ma około 25 centymetrów, podobnie jak żołądek (przy czym ten drugi ma wyraźnie łukowaty haczykowaty kształt).

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: lekarz gastrolog Ewa Walecka-Kapica

Źródła:
● Układ pokarmowy, https://kfz.biology.ug.edu.pl/materialy/anatomia/pokarmowy.pdf, data dostępu: 27 05 2021
● Tomasz Powrózek, Fizjologia przewodu pokarmowego, Katedra i Zakład Fizjologii Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, https://www.umlub.pl data dostępu 27 05 2021
● John T. Hansen, Anatomia Nettera do kolorowania, rozdział 8: Przewód pokarmowy, wyd. polskie: Wrocław 2015, Edra Urban & Partner